Drogi nie odkryte

http://www.tvp.pl/historia/rocznice-i-wydarzenia/wolyn-1943/wideo/poeta-nieznany/922866

Wybrany material jest platny ?!

Dzisiaj mija setna rocznicą Urodzin Zygmunta Jana Rumla 22.02.1915

Prezydenta tam nie uświadczysz.

Mapa - miejsca zbrodni ludobójstwa ukraińskiego na Polakach. Oprac. Ewy Siemaszko w książce Władysława i Ewy Siemaszków: "Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945". Wydawnictwo von Borowiecky, Warszawa 2000.

http://zawszepolska.eu/upa/

Ludobójstwo Wołyńskie

LUDOBÓJSTWO BEZ RETUSZU

Czy można zapomnieć ludobójstwo? Nie można takich plam przykryć milczeniem lub zamalować kłamstwem – w Łucku wybrzmiały zdecydowane słowa ks. abp. Mieczysława Mokrzyckiego

Nazwanie rzezi wołyńskiej po imieniu przez rzymskokatolickiego metropolitę lwowskiego nastąpiło w łuckiej katedrze podczas wczorajszych uroczystości upamiętniających 70 rocznicę tragicznych wydarzeń w których śmierć z rąk ukraińskich nacjonalistów poniosło ponad 130 tys. Polaków

Na jasne określenie tej zbrodni mianem ludobójstwa nie zdobył się natomiast wczoraj prezydent Bronisław Komorowski, a mimo to został obrzucony jajkami przez działacza występującego pod szyldem nacjonalistycznej partii Swoboda, która odwołuje się do tradycji OUN-UPA. Ukraina na czele swojej delegacji postawiła jedynie wicepremiera Kostiantyna Hryszczenkę.

W płomiennej homilii ks. abp Mieczysław Mokrzycki przypomniał że w Polsce i na Ukrainie bardzo dużo jest „śladów rzezi której nie sposób zapomnieć”. – Znaczą one wspomnienia wielu którzy jako dzieci byli świadkami nienawiści prowadzącej do zbrodni. Nie można takich plam przykryć milczeniem lub zamalować kłamstwem. Są ciągle zbyt bolesne, ciągle świeże, obecne w wielu domach ofiar polskich, ukraińskich, żydowskich i ormiańskich. Bo czyż można zapomnieć ludobójstwo? – pytał metropolita lwowski obrządku łacińskiego.

Jednocześnie mówił że każde zło wymaga zadośćuczynienia i naprawienia tego co możliwe. – A czyż formą zadośćuczynienia nie powinno być upamiętnienie ofiar rzezi z 1943 roku? Bo one nadal czekają na właściwe groby, na upamiętnienie, postawienie krzyży w miejscach kaźni, odnalezienie śladów ich życia, ocalenie nazwisk i imion. Mają oni prawo do naszej pełnej pamięci o nich, tak jak mają prawo do naszej modlitwy – powiedział ks. abp Mokrzycki.

Komorowski obrzucony jajkami

Na tak jednoznaczną, zgodną z prawdą historyczną ocenę nie potrafił się zdobyć w Łucku reprezentujący Rzeczpospolitą prezydent Bronisław Komorowski. Według niego – w czym odnajdujemy wyraźne nawiązanie do sejmowej uchwały – zbrodnie do których dochodziło na Wołyniu, to „czystki etniczne” które powstały w wyniku „bratobójczych walk”. – Dla tych zbrodni nie ma usprawiedliwienia, bratobójcza walka zawsze jest złem, pragnienie wolności i suwerenności nie usprawiedliwia ani czystek etnicznych, ani masowych zbrodni – powiedział prezydent.

Mimo że Komorowski przyjechał na Ukrainę z wyraźnym nastawieniem niedrażnienia nikogo sama jego obecność w tym miejscu rozwścieczyła mentalnych spadkobierców OUN-UPA, protestujących wcześniej przeciw tej wizycie. Tuż po wyjściu prezydenta z katedry mężczyzna z plecakiem opatrzonym logo Swobody podjął skuteczną próbę obrzucenia Komorowskiego jajkami. Atak udało się przerwać jednemu z funkcjonariuszy Biura Ochrony Rządu. Agresora zatrzymano.

Wicepremier Ukrainy Kostiantyn Hryszczenko relatywizował zbrodnię mówiąc o walkach bratobójczych. – Zgromadziliśmy się by uczcić pamięć ofiar bratobójczej tragedii wskutek której 70 lat temu zginęły tysiące niewinnych ludzi – Polaków i Ukraińców, mieszkańców Wołynia – stwiedził Hryszczenko.

O tragedii Wołynia pamięta Ojciec Święty Franciszek. – Łączę się w modlitwie z duchowieństwem i wiernymi Kościoła na Ukrainie zgromadzonymi w katedrze w Łucku na Mszy św. za dusze ofiar w 70 rocznicę rzezi wołyńskiej – powiedział Papież.

łs/nd /15.VII.2013/
/zdj. – częściej broni się dobrego samopoczucia katów niż prawdy i pamięci o zabitych – wołał w łuckiej katedrze ks. abp Mieczysław Mokrzycki

Po matce poeta, po ojcu żołnierz

Jan A. Paszkiewicz

Zygmunt Jan Rumel był w PRL „źle obecny", w konsekwencji praktycznie nieznany przez całe 30 powojennych lat. Sporadycznie tylko przypominały go antologie poezji. Pozostało po nim ledwie kilka artykułów i 40 wierszy, które ocalały dzięki matce, żonie i teściowej oraz przyjaciołom - wywiezione z ogarniętego pożogą Wołynia bądź wyniesione z płonącej powstańczej Warszawy.

          Dopiero w 1975 roku ukazał się drukiem pośmiertny tomik Poezji Rumla z przedmową Anny Kamieńskiej. W 1991r. opublikowana została w „Polskim Słowniku Biograficznym" nota dotycząca poety z poświęconą jego postaci bibliografią. W 2004r. z kolei WF „Czołówka" i TVP uczciły pamięć Rumla produkcją jego filmowej biografii pt. Poeta nieznany autorstwa Wincentego Ronisza. [...]
          Nader krótka, licząca ledwie 28 lat droga życiowa poety - żołnierza Polski Podziemnej, wykazuje szczególne związki z Wołyniem. W 1922 roku bowiem jego ojciec, Władysław, kapitan rezerwy odznaczony Orderem Wojskowym Virtuti Militari za zasługi w wojnie polsko-bolszewickiej, otrzymał ziemię w osadzie wojskowej Orłopol ⁴³ gm. Wiśniowiec pow. Krzemieniec, zamieszkałej w większości właśnie przez osadników wojskowych. Dał się poznać potem, podobnie zresztą jak jego żona, jako społecznik - działał w Związku Osadników Wojskowych oraz Towarzystwie Organizacji i Kółek Rolniczych. W Wiśniowcu (Nowym) ukończył też zapewne Zygmunt Szkołę Powszechną.
          W trakcie dalszej nauki w Gimnazjum im. Tadeusza Czackie¬go przemieszkiwał na stancji w dworku Słowackich. Nierzadko recytował tam swoje wiersze, które „pachniały" wręcz Wołyniem - jak mawiała jego matka, Janina z Tymińskich, sama również parająca się poezją. Utwory swoje, podpisywane niekiedy pseudonimem „Liliana", publikowała na łamach pisma Związku Byłych Wychowanków Liceum Krzemienieckiego (o którym niżej) i dwumiesięcznika „Osadnik. Organ Centr. Zw. Osadników Wojskowych".
          Pierwsze próby poetyckie drukował Zygmunt w miesięczniku uczniowskim „Nasz Widnokrąg" (był też jego współredaktorem), wydawanym przez Koło Krajoznawcze Młodzieży LK od 1925r. - jak wiersz Dziś z lutego-marca 1933r., będący prawdopodobnie jego debiutem (był wówczas w VII klasie gimnazjalnej). Wiosną roku następnego tworzył już dojrzałe liryki osobiste jak też wiersze o tematyce społecznej i ukrainnej. [...] Od wczesnych lat z ogromnym zaangażowaniem popularyzował ideę pracy na rzecz rozwoju Wołynia przy zgodnym współżyciu narodów polskiego i ukraińskiego. Organizował współdziałanie uczniów z Liceum i szkół filialnych. [...]
          W 1935r. - po zdaniu egzaminu dojrzałości - rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, zwieńczone dyplomem mgr polonistyki. W okresie tym nadal uczestniczył w bogatym życiu społeczno-kulturalnym. Był jednym z czołowych działaczy Zrzeszenia Byłych Wychowanków Liceum Krzemienieckiego, prowadzącego wielokierunkową pracę w regionie. Należał do grona tych absolwentów w Ośrodku Warszawskim, nader odpowiedzialnych i przejętych rolą, którzy starali się każde wakacje a nawet ferie spędzać w Krzemieńcu, pożytkując wówczas także na pracę w terenie. Miewał wystąpienia publiczne, wygłaszał referaty, pisywał artykuły i wiersze (deklamował te ostatnie na spotkaniach młodych wołyniakow). Publikował je w regionalnym tygodniku „Wołyń", lokalnym „Życiu Krzemienieckim" i wspomnianej „Drodze Pracy". Rumel przewodniczył w latach 1937-38 komitetowi redakcyjnemu i był jego spiritus movens.
          Był również poeta działaczem harcerstwa i Wołyńskiego Związku Młodzieży Wiejskiej - samodzielnej od 1928r. organizacji, solidaryzującej się na ogół z powstałym wówczas ZMW „Wici" - zrzeszającego członków zarówno polskiej, jak i ukraińskiej narodowości. Współpracował także z otwartym w lutym 1935r. Uniwersytetem Ludowym w Różynie ⁴⁴, gdzie jego matka prowadziła zajęcia plastyczne. Jako student często przyjeżdżał tam z Warszawy, brał udział w jego pracy, był wykładowcą i pomagał prezesowi Antoniemu Hermaszewskiemu (stryjowi Mirosława, późniejszego kosmonauty) w redagowaniu dwujęzycznego pisma „Młoda Wieś - Mołode Seło".
          Służbę wojskową odbył w 23. pułku piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim na dywizyjnym kursie podchorążych artylerii. W tej formacji brał udział w wojnie obronnej 1939r. w stopniu podporucznika, po czym dostał się do niewoli sowieckiej. Zwolniono go, gdyż podał się za szeregowego żołnierza (a nikt go przy tym na szczęście nie zdradził!). Ukrywał się następnie w Dubnie, gdzie około listopada-grudnia nawiązał kontakty ze Związkiem Walki Zbrojnej i rozpoczął współpracę ze wspomnianym A. Hermaszewskim w Równem. Cudem niemal nie podzielił później losów związanego z ZWZ młodszego brata Bronisława aresztowanego w 1940r. (m. in. wraz z mieszkającą w Krzemieńcu Janiną Sułkowską - koleżanką z lat szkolnych, przyjaciółką, towarzyszką w konspiracji i... miłością poety) przez funkcjonariuszy NKWD, osadzonego w sowieckim więzieniu w Dubnie i straconego w wieku 25 lat 21 czerwca 1941r. (a być może wcześniej - w listopadzie 1940r.), kiedy to pierwsi okupanci wymordowali wszystkich więźniów z wyrokami śmierci.
          Na początku 1940r. włączony został, wespół z grupą krzemieńczan, do pracy konspiracyjnej w Warszawie z inicjatywy Kazimierza Banacha - szefa Komendy Głównej Batalionów Chłopskich. Uczestniczył też w konspiracyjnych wieczorach poetyckich (jego wiersze zyskały wówczas uznanie Leopolda Staffa). Ostatnie utwory z czerwca 1943r. - najtragiczniejszego okresu życia - były już słabsze poetycko od tych z lat 1940-41, a nawet od niektórych juweniliów. W czasie wojny zresztą wierszy pisał niewiele - zwłaszcza kiedy zaabsorbowany organizowaniem siatki konspiracyjnej na Wołyniu, rzadziej i krócej bywał w Warszawie. W jego ówczesnej poezji mniej miejsca zajmowały już opisy ziemi wołyńskiej i tutejszego folkloru -więcej było natomiast odniesień historycznych i wizjonerskiego spojrzenia na przyszłość Polski.
          W okresie od wczesnej jesieni 1941r. do wiosny 1942r. przebywał na Wołyniu jako emisariusz (zgłosił się na ochotnika) z polecenia KG BCh i Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego. Zorganizował tam siatkę konspiracyjną (od Włodzimierza Wołyńskiego, przez Łuck i Dubno, po Krzemieniec) na bazie WZMW, opracował trasy kurierskie (koleją z Warszawy do Hrubieszowa), ustalił pierwsze przejścia na silnie strzeżonej granicy, przygotował kwatery dla kurierów i sporządził raport sytuacyjny, który dał impuls dla decyzji SL „Roch" i BCh o rozpoczęciu pracy konspiracyjnej na Wołyniu.
          Jego małżeństwo czasu wojny z Anną Kingą z Wójcikiewiczów - pisującą również wiersze, wychowanką szkoły teatralnej, prowadzonej przez Juliusza Osterwę przy teatrze „Reduta" - trwać miało krótko (ich jedyne dziecko zmarło przy narodzinach jeszcze przed śmiercią ojca). Warszawskie mieszkanie jej matki było miejscem spotkań młodzieży, przyszłych konspiratorów i tzw. skrzynką „Rocha" (odbywały się tam wykłady tajnej podchorążówki, ukrywali się „spaleni" żołnierze podziemia), a potem punktem przerzutowym na Wołyń. Ona sama zaprzysiężona została jeszcze w połowie listopada 1939r. w Służbie Zwycięstwu Polski (poprzedniczce ZWZ i AK), a od października 1941r. była wraz z matką działaczką konspiracyjnego SL „Roch" pod pseudonimem „Teresa". Z końcem stycznia 1942r. została odkomenderowana z polecenia KG BCh na Wołyń, jako łączniczka męża. Za Bugiem przedostała się z grupą do kol. Jungówka gm. Kisielin pow. Horochów, gdzie oczekiwał na nich „Andrzej" (takim pseudonimem wówczas posługiwał się Rumel) - po czym dotarli oboje do pierwszej kwatery w Wólce Sadowskiej gm. Kisielin, w otoczonym lasami miejscu położonym w jarze nad jeziorem. W tej miejscowości, poza parą starych Ukraińców, mieszkali sami Polacy. Najbardziej uderzyły ją na Wołyniu kultura osobista mieszkańców wsi i ich nadzwyczaj ambitny pęd do wiedzy. W maju 1942r. po raz pierwszy i ostatni zarazem przebywała w Krzemieńcu, pod którego urokiem pozostała już na zawsze. W lipcu towarzyszyła mężowi w wyprawie na odprawę w Warszawie, a po powrocie odbyła wędrówkę jako kolporterka prasy podziemnej przez Torczyn do Łucka. Oboje zresztą znaleźli się w tym mieście nad Styrem po 8 września 1942r., kiedy to zmuszeni zostali salwować się ucieczką z Wólki Sadowskiej, gdyż na ich ślad wpadło Gestapo.
          W I połowie listopada Rumel przerzucił z Warszawy na Wołyń, wraz z zecerem Władysławem Brewczyńskim, część urządzeń drukarni BCh (tzw. wyżymaczkę z pełnym wyposażeniem zecerskim). Drukarenka ta funkcjonowała w Różynie i krótko w pobliskiej wsi Osiek (?) od grudnia 1942 do lipca 1943r. Redagowano tam i wydawano pismo „Polska zwycięży", w tym dwa numery w języku ukraińskim, a ponadto 10 numerów biuletynu w tym języku. W końcu listopada 1942r. towarzyszył Rumel w podróży inspekcyjnej po powiatach kowelskim, łuckim, i horochowskim wspomnianemu K. Banachowi jako okręgowemu Delegatowi Rządu RP na Wołyń, czuwając nad jego bezpieczeństwem.
         Żona poety ostatni raz przekraczała (w grupie) linię Bugu 14 grudnia 1942r. W przeddzień wigilii przyjechał po nią do Edwardopola mąż, po czym święta Bożego Narodzenia spędzali w pobliskiej wsi Granatów gm. Chórów pow. Horochów. Na początku stycznia 1943r. (w Nowy Rok lub Trzech Króli) odbyło się tam spotkanie działaczy wołyńskiego ruchu ludowego z udziałem Banacha jako pełnomocnika kierownictwa „Rocha" i KG BCh, na którym powołano Komendę Okręgu VIII obejmującego Wołyń w granicach przedwojennego woje¬wództwa - z Rumlem na czele - i komendy obwodów. Komendant, posługujący się już wówczas pseudonimem „Krzysztof Poręba" i zarejestrowany jako pracownik jednego z nadleśnictw, zamieszkał ponownie w Wólce Sadowskiej. Tworzyć miał nadal kolejne komórki konspiracyjnego ruchu ludowego w terenie, organizować bazy samoobrony ludności polskiej przed atakami ze strony UPA i partyzanckie leśne oddziały bojowe do akcji zbrojnej.
          Anna Rumlowa tymczasem przez tydzień przebywała w pobliżu Wólki Sadowskiej, a po Nowym Roku wyjechała stąd przez Marszałkówkę do Kowla, które to miasto nad Turią wkrótce opuściła. Kilkakrotnie w latach 1942-43 pokonywała szlak Warszawa - Wołyń i Wołyń - Warszawa przeprawiając się przez Bug z przewodnikiem - Ukraińcem, a raz, zimą, nawet pieszo przez zamarzniętą rzekę. W powstaniu warszawskim była sanitariuszką, po wojnie pracowała jako aktorka na Wybrzeżu. W r. 1960 wróciła do Warszawy, gdzie zmarła w grudniu 1980r.
          [...] Na początku lipca 1943r. nastąpiło apogeum banderowskich rzezi. Matkę i najmłodszą z czworga rodzeństwa poety siostrę Zosię ocalić miał zaprzyjaźniony Ukrainiec, który zorganizował im dramatyczną ucieczkę z ogarniętego pożogą Wołynia swoim drewnianym chłopskim wozem do samej Warszawy!
          W lipcu 1943r. [w Lubomlu - B.G.] podczas spotkania Powiatowej Delegatury Rządu na Kraj z Delegatem Okręgu Wołyń Zygmuntem Rumlem „Krzysztofem Porębą", który przyjechał z Warszawy, Rumel zalecił nawiązanie kontaktów z kierownictwem politycznym UPA na terenie powiatu dla przeprowadzenia rozmów o potrzebie współpracy narodu polskiego i ukraińskiego, celem wspólnej walki z okupantem hitlerowskim ⁴⁵

          W związku z rozprzestrzenianiem się rzezi Okręgowa Delegatura Rządu na Wołyniu [z K. Banachem na czele] postanowiła przeprowadzić rozmowy pojednawcze z dowództwem UPA o zaniechaniu mordów. W przygotowaniu rozmów brali udział członkowie konspiracji AK powiatu kowelskiego m.in. Franciszek Zbigniew Rawluk, który nawiązał kontakt z dowództwem UPA w Wołczaku (gm. Werba, pow. Włodzimierz Woł.) poprzez znajomego Ukraińca z Turzyska (gm. Turzysk). Za jego pośrednictwem w czerwcu 1943r. zostało przekazane pismo Delegatury Rządu do komendanta Służby Bezpieczeństwa UPA w tym rejonie, Szabatury, [...] z propozycją spotkania. Twierdzącą odpowiedź na piśmie przesłano drogą odwrotną. 7 lipca 1943r. delegacja [...] przeprowadziła wstępne rozmowy z UPA w okolicy Świniarzyna (gm. Kupiczów). 8 lipca 1943r. delegacja pojechała [...] na dalsze rozmowy z przedstawicielami UPA do Kustycz, gdzie po ich odbyciu została zamordowana w lasku i tam prawdopodobnie ciała zakopano. Wraz z delegatami zginął woźnica Witold Dobrowolski z Radowicz (gm. Turzysk) ⁴⁶ Według A. Rumlowej fakt ten miał miejsce (...) na samotnym chutorze między Różynem a Turzyskiem (...)

          Tragiczny finał rozmów (?) w ukraińskiej wsi Kustycze gm. Turzysk pow. Kowel oraz następujących po nich wydarzeń w pobliskich wsiach Radowicze i Zasmyki przypaść miał na dzień 8 lub 9, 10 lub 11 bądź 10/11 lipca 1943r. [...]

Lasom zabużańskim przybyła jeszcze jedna bezimienna zbiorowa mogiła - nie kurhan, jaki sobie poległy poeta zamarzył. Mogiła, której ślad zatarła przyroda ⁴⁷ Jest bowiem taki wiersz - dumka jakby stepowa, z sierpnja 1941 r. jeszcze, wyrażający - jak się wydaje - ostatnią wolę Z.J. Rumla...

NA ŚMIERĆ POETY

A kiedy go z wami nie będzie -
Usypcie mu kurhan stepowy –
Aby słyszał, jak burzan pieśń gędzie
I wiatr stepem przewala się płowy...

By mu miesiąc wstający z limanów
Oczy prószył kitajką czerwoną... 
I kląskanie by słyszał bocianów,
Gdy piórami lotnymi wiatr chłoną... 
Niech tam orły dziobami pieśń skraszą,
A teorban piosenką zakwili... 
Bo o wolę on waszą i naszą
Śpiewał - zanim odpoczął w mogile...

Niech tam zmierzchy siniejąc rozgarną
Błękit nieba najczystszy i skromny –
Aby nocą wieczyście już czarną
Patrzył  w wszechświat ponad nim ogromny!

43. Miejscowość pod tą nazwą obecnie nie istnieje -jej teren włączony zostai w grani¬ce administracyjne Wiśniowca (Starego).
44. W gminie Stare Koszary (8 km na północ od Turzyska) powiat Kowel.
45. Cyt. za B. Gorską, Krzemieńczanin, Muzeum Niepodległości w Warszawie, s. 120.
46. Cyt. za E. Siemaszkową.
47. A. Rumlowa, Wędrówki za Bug, [w:] Twierdzą nam będzie każdy próg. Kobiety ruchu ludowego w walce z hitlerowskim okupantem, LSW, Warszawa 1970, s. 115.

Artykuł pochodzi z kwartalnika "Wołyń bliżej"

Utopia 

"Na którą się wspinają wspinacze samotni
Potężni, smutni piękni, a mocą stokrotni -
Dźwigający plecami historię narodu,
Na tę górę olbrzymią - szklanną górę lodu.

Jest temat dla powieści - nie nowej, nie starej,
Jak siły tych wspinaczy wysiłkiem omdlałej -
I głuchej jak ta góra -jak ta bryła ślepej -
Z narodowej głupoty posklejanej klepek."

Czerwiec 1943 r.

http://solidarni2010.pl/27120-pod-historii-8222gniotacym-kamienia-obrotem8221-w-99-rocznice-urodzin-zygmunta-jana-rumla-zamordowanego-poety-z-wolynia.html

http://rumel.bppragapd.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=120&Itemid=52

Narodowa głupota

Szklana góra

Odsłony: 226

Zygmunt Jan Rumel

SZKLANNA GÓRA

Jest temat dla powieści - niby snu o szpadzie -
Szklanną, gładzoną gładzią, jak góra się kładzie.
Odlana z lodu bryły śliskiej, jednolitej -
Gołoledzi niemocy w nas - w Rzeczpospolitej.

Na którą się wspinają wspinacze samotni
Potężni, smutni piękni, a mocą stokrotni -
Dźwigający plecami historię narodu,
Na tę górę olbrzymią - szklanną górę lodu.

Jest temat dla powieści - nie nowej, nie starej,
Jak siły tych wspinaczy wysiłkiem omdlałej -
I głuchej jak ta góra -jak ta bryła ślepej -
Z narodowej głupoty posklejanej klepek.

Czerwiec 1943 r.

http://rumel.bppragapd.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=75&Itemid=507

Zygmunt Jan Rumel

UTOPIA

http://solidarni2010.pl/27120-pod-historii-8222gniotacym-kamienia-obrotem8221-w-99-rocznice-urodzin-zygmunta-jana-rumla-zamordowanego-poety-z-wolynia.html

Z okazji Międzynarodowego Dnia Poezji, obchodzonego 21 marca przypominamy felieton poetki i tłumaczki Aleksandry Niemirycz o Zygmuncie Rumlu, zamordowanym poecie z Wołynia.
 

_{Wzgórze z ruinami krzemienieckiego zamku.}

_{Liceum Krzemienieckie i kościół przy nim (długo był w ruinie, teraz wykorzystywany jako cerkiew).}

 

_{Dworek Januszewskich w Krzemieńcu.}

 

Te wszystkie okoliczności musiały niezwykle silnie oddziaływać na wyobraźnię dojrzewającego poety, obdarzonego muzycznym słuchem i bogatą wyobraźnią, pragnącego szczodrze korzystać z doświadczeń poprzedników zmierzających na polski Parnas. Czuł z nimi wszystkimi duchowe powinowactwo, starał się odczytywać ich dzieła jako drogowskazy na własnej twórczej drodze. Pisał o tym wyraźnie w jednym z najwcześniejszych swoich wierszy: dziś sercem i dłonią chcę nową pieśń ucieleśnić. W późniejszym wierszu – z sierpnia 1941 roku - Rumel daje świadectwo swych rozległych lektur i poszukiwania własnego tonu poetyckiego:

 

Tylu już bohaterów polskich opowieści

Poznałem osobiście - lub przez ich autorów

[…]

Liczni huczni szlachcice w połyskliwych blachach,

Starcy srebrem brodaci – tęskniący więźniowie,

Pacholęta kozacze w wiązanych papachach,

Romantyczne kochanki – strojni baronowie!

[…]

„Cóż więc stworzyć dziś można nad to co już było

[…]

Kogo pytać o radę? Gdyby żył Beniowski –

Ów rycerz romantyczny – orator fantazji,

Odwiedziłbym sąsiada, bo z mojej że wioski –

Lecz dziś – tej byłej – śmiesznie żałować okazji.

Jeno cień jego blady na Parnasu łąkach,

Bytując z Królem – Duchem – echem dzwonnej lutni,

Księżyca łuszcząc orzech w leszczyny koronkach,

Biesiadnikom potomnym mówi – bądźcie smutni!

 

Rumel od początku stara się mówić własnym głosem, nawet jeśli świadomie nawiązuje do wątków czy tytułów utworów najważniejszych polskich poetów; Beniowski jest dla niego bardziej sąsiadem niż bohaterem dygresyjnego poematu; Król Duch – to odddech historii, z którym poeta stara się współbrzmieć – a nie tylko echo dzieła Słowackiego; wspaniała „Bogurodzica” – to nie tylko nawiązanie do hymnu, jaki Słowacki napisał na wieść o wybuchu powstania w listopadzie 1830 roku, ale i do słynnej pieśni, towarzyszącej wojskom Jagiełły. Rumlowa „Święto-Bożyca” jest „Panią Lechicką”, która

 

Borami płynie! Bursztynobarwa!-

U kolan wiedzie kmiety brodate –

Lechy-Polany w płociennych barwach –

Co wozy toczą w woły rogate! –

A przed Nią zbrojne Woje-Witezie –

Wilczym pazurem w maczugi kłapią –

Puszcza za puszczą ostępy wiedzie –

Ciemne dubrowy bagnic ą sapią!-

Zbeigają bory garbato-dębe –

Rosochy jeleń nozdrzami chrapie –

I miedźwiedź wietrzy kosmato gęby…

 

Nie tylko najwcześniejsza historia polskiej i słowiańskiej wspólnoty interesowała Rumla – poetę. Pragnął on też zapisać to, co trwało wciąż w żywej pamięci starszego pokolenia. Rozpoczął pracę nad wielkim poematem „Rok 1863”, w którym Powstanie Styczniowe miało zostać zarysowane na szerokim historycznym tle, z pokazaniem wydarzeń poprzedzających - takich jak śmierć i pogrzeb pięciu poległych w czasie demonstracji w Warszawie w lutym 1861 roku, których pogrzeb na Powązkach stał się wielką manifestacją tysięcy ludzi. Z rozkazu zaborcy Krzyż z ich grobu wyrwano, mogiłę zrównano z ziemią i przysypano śmieciami, a moskiewski policjant pilnował co roku w Dzień Zaduszny, by nikt z Polaków nie ośmielił się położyć w tym miejscu kwiatka ani zapalić świecy. Ponownego pogrzebu polegli doczekali się dopiero po odzyskaniu niepodległości. Mały Zygmunt zapewne słyszał o tym wydarzeniu; pięciu poległych to symbol niepodległego ducha Polaków, i tak zostali oni ukazani we fragmencie „Pięciu poległych”:

 

Niby dzwony wieczności

W swojej śmierci tak dumne –

Jaśniejące jak kości

Liczbą swą pięciotrumne

Płyną – płyną jak wieże –

Pięciostrzelne – ogromne –

Zawrzeć z pomstą przymierze

Przysięgami niezłomne

[…]

Płyną – płyną – jak dzieje

Spętanego Narodu

W swe cmentarne wierzeje

Wiodą czoło pochodu

[…]

Spętanego narodu –

Który skargi tak grzebie…

 

Fragmenty „Roku 1863”, jakie Zygmunt Jan Rumel zdołał za życia napisać – a może napisał więcej, ale całość się nie zachowała – tego już się nie dowiemy, świadczą o skali tego poetyckiego zamierzenia, i o jego wielkiej literackiej wartości. Ocalałe fragmenty rozpoczyna inwokacja, opatrzona datą: marzec 1942:

 

Historio – kolędnico przeznaczenia pieśni –

Która Naród prowadzisz przez losu wierzeje

I smagasz jako kaci – złowrogo – złowieśni –

strugą wichru – co żywych – kość i popiół wieje.

Dziś bicz twój smagający nad nami jest z tobą –

I jak ból naszych kości cierpieniem nas smaga –

Ty stając a kurhanach pierś otwierasz grobom

I sądzisz jako prawda – każąca i naga.

Uczynków naszych wagę na szali układasz…

[…]

Wieki miną nad nami – przyjdą nowi ludzie

Na swoją miarę mali – na swoją ogromni –

I rozorzą mogiły i kość wydrą grudzie

I albo ślad zamiotą – albo czcią pokłonni

Odmierzą sławie dumnej w marmrze pomniki które ludzkość zadziwią

[…] ten tylko zostanie

Który mimo koleje – doskonali trwanie.

 

Oddech historii – również tej współczesnej, doświadczanej osobiście, która splatała trudne losy dwu Ojczyzn i dwóch Narodów żyjących wspólnie na wołyńskiej ziemi jest odczuwalny w Rumlowej poezji od pierwszych wierszy. W „Pieśni III” opublikowanej przez zaledwie siedemnastolatka w „Drodze Pracy” w 1937 roku brzmią echa straszliwego sowieckiego planu, wypełniającego Lemkinowską definicję ludobójstwa – wielkiego głodu, do jakiego planowo doprowadziła zbrodnicza władza na żyznych ziemiach, chcąc pozbawić Uraińców narodowej tożsamości i – kosztem wielu milionów ludzkich istnień – stworzyć posłuszne, bezwolne i wykorzenione sowieckie masy zamieszkujące tereny zajmowane przez niepokornych i dumnych ukraińskich chłopów. Ich symbolem jest w wierszu Rumla oracz Hryć:

 

Czyście żyto ukryli w stodołach,

że o głodzie Hryć na konie woła,

czy zabrakło kaszy hreczanej

Z rodnej ziemi latoś oranej?

Czarno się skiba kładzie, bo rodny jest czarnoziem,

choć Hryć wiosną orze o głodzie.

Lecz nie wstrzyma głód chłopa dłoni

Póki chlebem nie wzejdzie Wołyń…

 

Poezja Rumla jest świadectwem wielkiej dojrzałości młodego Autora, jego świadomości ciężaru historii i znaczenia kultury narodowej – jest to twórczość istotna dla wspólnoty, i pisana dla niej. Ale nie tylko ciężkie i smutne tony wybrzmiewają w tej poezji.

 

Jak Słowacki, Rumel umiał pisać i „sztambuchowe” wiersze – takie jak mieniąca się „kropelkami literek” miniatura liryczna „W pamiętniku Marysi Janeckiej” – świadome nawiązanie do zapisanego „W pamiętniku Zofii Bobrówny” niezapomnianego obrazu krainy nad Ikwą, w której nie poeci, a kwiaty i gwiazdy „składają całe poematy”. Umiał też znaleźć tkliwy ton dla uczuć najbardziej osobistych. Jednak i te osobiste wiersze były zakorzenione w najwspanialszych dokonaniach polskiej poezji. Niezwykły wiersz „Sawitri” nawiązujący i do poematu Jana Kasprowicza pod tym samym tytułem, i do fascynacji polskich twórców Orientem– poświęcony jest ukochanej żonie, poślubionej w 1941 roku Annie z Wójcikiewiczów, która jest nie tylko boginią przetowłosą, promienną Sawitri, symbolem wiernej i ofiarnej małżeńskiej miłości, która stopą dotyka ziemi jak fala tajemna, ale – czymś więcej, mistyczną jednią:

 

Nie – to drżenie kosmiczne za globem nad nami

Nie – to czas wirujący wszystkimi czasami.

Jak Słowacki, Rumel chciał dać polskiej poezji „pieśń nową”:

Poema by nam trzeba stworzyć polskie nowe –

Jędrnej gwary społecznej pełne, mocne, zdrowe.

Jare jak pszenica, jako chłopy żytnie,

W których Polska jak długa, szeroka – zakwitnie.

I wygada, wyśpiewa, wyrębuje gwarnie

Niby prawda mielona na ogromnym żarnie,

Niby łany szumiąca ku życiu rozrzutnie –

Ochoczo, tęgo, prosto – a nie bałamutnie

Na modłę galanterii salonowych styli,

W których słowo się szminką i pudrami pyli.

 

Jako poetka – i czuję i wiem, że swój poetycki program, zawarty w tym ostatnim może wierszu, zatytułowanym „Poema”, napisanym w czerwcu 1943 roku, a więc tuż przed straszną datą 10 lipca 1943 roku, Jan Zygmunt Rumel mógł wypełnić najwspanialszymi dziełami, na których kolejne pokolenia uczyłyby się i pięknego literackiego języka, i polskości, i poczucia wspólnoty z bratnim sąsiednim Narodem.

 

Mroczne siły działające w historii narodów zadbały o to, żeby tak się nie stało.

 

Aleksandra Niemirycz

 

 

To jest ból, nad bule.