| Karl Marx |
Karl Marx (1875) |
| Data i miejsce urodzenia |
5 maja 1818
Trewir |
| Data i miejsce śmierci |
14 marca 1883
Londyn |
| Przyczyna śmierci |
Zapalenie oskrzeli,zapalenie opłucnej |
| Miejsce spoczynku |
Cmentarz Highgate, Londyn,Wielka Brytania |
| Zawód |
Filozof |
| Miejsce zamieszkania |
Trewir, Paryż, Bruksela,Kolonia, Londyn |
| Tytuł naukowy |
Doktor – Uniwersytet w Jenie[1] |
| Alma Mater |
Uniwersytet w Bonn,
Uniwersytet Humboldta w Berlinie |
| Wyznanie |
Protestantyzm, późniejateizm |
| Małżeństwo |
Jenny von Westphalen |
| Dzieci |
Jenny, Laura, Edgar, Henry Edward Guy, Jenny Eveline Frances (Franziska),Eleonora, prawdopodobnie Freddy[2] |
|
|
|
|
|
|
| Marksizm p • d • e |
| |
|
|
| |
|
|
| |
|
| [pokaż]
Marksistowska teoria społeczna |
|
| |
|
|
| |
|
|
| |
|
|
|
Karol Marks (niem. Karl Marx; ur. 5 maja 1818 w Trewirze, zm. 14 marca 1883 w Londynie) – niemiecki filozof, socjolog,ekonomista, historyk, dziennikarz i działacz rewolucyjny. Twórca socjalizmu naukowego, współzałożyciel I Międzynarodówki.
Pochodził ze zasymilowanej rodziny żydowskiej, pochodzenia aszkenazyjskiego. Jego dziadek był rabinem w Holandii Meier Halewi Marks który funkcję rabina pełnił od 1723 roku[3]. Jako pierwszy z rodziny, świecką edukację otrzymał Heinrich Marks, ojciec Karola. Heinrich, aby uciec od antysemickich ograniczeń prawnych, z judaizmu przeszedł na dominujący w Niemczech luteranizm, zmienił on wówczas imię z pochodzącego z języka jidysz Herschela na niemieckiegoHeinricha[4].
Ojciec Karola popierał liberalizm klasyczny i zainteresował się ideami filozofów Imanuela Kanta oraz Woltera. Brał udział w agitacji na rzecz wprowadzenia w Prusach konstytucji i reform, które ograniczyłyby monarchię absolutną[5]. W 1815 roku rozpoczął karierę adwokacką, a w 1819 roku, wraz z rodziną, wprowadził się do dziesięciopokojowego domu w Porta Nigra[6]. Jego żona, Henrietta Pressburg była holenderską Żydówką która pozostała przy judaizmie. Henrietta była gorliwie opiekuńcza i religijna, co nie pozostało bez wpływu na jej potomstwo[7].
Karol urodził się 5 maja 1818 roku w Trewirze w budynku 664 przy Brückergasse[8]. W 1928 roku lokal został zakupiony przez Socjaldemokratyczną Partię Niemiec, a współcześnie mieści się tam muzeum poświęcone Marksowi[9].
Niewiele wiadomo o dzieciństwie Karola[10]. Był trzecim z dziewięciorga dzieci, najstarszym synem stał się, gdy w 1819 roku zmarł jego brat Moritz[11]. Karol w sierpniu 1824 roku został ochrzczony w Kościele luterańskim wraz z rodzeństwem: Sophie, Hermannem, Henriette, Louise, Emilie i Karoline[12]. Do 1830 roku miał prywatnego nauczyciela, kiedy rozpoczął naukę w nowo utworzonej szkole gimnazjalnej, której dyrektorem był przyjaciel jego ojca Hugo Wyttenbach. Zatrudniał on jako nauczycieli wielu liberalnych humanistów, co rozgniewało konserwatywny rząd. W 1832 roku policja zorganizowała nalot na szkołę i znalazła na miejscu literaturę głoszącą liberalizm. Władze zreorganizowały szkołę i wymieniły kilku pracowników[13].
W wieku 17 lat, w październiku 1835 roku, rozpoczął studia na Uniwersytecie Bonn. Studiował filozofię i literaturę (choć jego ojciec nalegał na Karola, aby ten rozpoczął studia prawnicze)[14]. Kontynuował naukę, gdy udało mu się uniknąć służby wojskowej[15]. W Bonn dołączył do Klubu Poetów, grupy monitorowanej przez policję ze względu na radykalne politycznie poglądy niektórych uczestników[16]. Młody Marks dołączył też do klubu Landsmannschaft der Treveraner, którego został współprzewodniczącym[17]. W sierpniu 1836 roku odbył pojedynek z członkiem Korpusu Borussi[18]. Początkowo jego oceny na Uniwersytecie były dobre, choć z czasem się pogorszyły. Jego ojciec postanowił przenieść go na cieszący się lepszą renomą Uniwersytet Berliński[19].
Początek działalności (1836-1843)[edytuj | edytuj kod]
W lecie 1836 roku zaręczył się z Jenny von Westpalen, którą znał od wczesnej młodości. Odtąd spoważniał i bardziej odpowiedzialnie podchodził do nauki i pracy[20]. Ich związek budził pewne kontrowersje ze względu na różnice pochodzenia etnicznego i klasowego, Marks został jednak zaakceptowany przez ojca Jenny, liberalnego arystokratę Ludwiga von Westphalena[21].
W październiku 1836 roku przybył do Berlina, gdzie wynajął pokój na Mittelstraße. W czasie studiów w tym mieście zainteresował się filozofią niedawno zmarłego Georga Wilhelma Freidricha Hegla. W 1837 roku, w czasie rekonwalescencji w Stralau, dołączył do Klubu Doktora (Doktorklub), związał się z grupą radykalnych intelektualistów znanych młodoheglistami. Z grupą młodoheglistów związani byli m.in. Ludwig Feuerbach i Bruno Bauer. Marks zaprzyjaźnił się z działaczem koła, Adolfem Rutenbergiem. Młodohegliści przyjęli metafizyczne założenia Hegla i metodę dialektyczną w krytyce społeczeństwa, polityki i religii z lewicowego punktu widzenia[22]. W maju 1838 zmarł ojciec Marksa, z którym łączył go z nim silny związek emocjonalny[23][24].
W 1837 roku zakończył pisanie krótkiej powieści komediowej Skorpion i Felix, napisał też kilka wierszy miłosnych poświęconych Jenny, które zostały opublikowane[25]. Porzucił pisarstwo i zajął się nauką języka angielskiego i włoskiego, studiami historii sztuki i tłumaczeniem klasyków łacińskich[26]. Napisał rozprawę doktorską pod nazwą Różnice między demokrytejską a epikurejską filozofią przyrody. Pracę nad rozprawą ukończył w 1841 roku[27]. Wzbudziła ona pewne kontrowersje w kręgach konserwatywnych profesów Uniwersytetu w Berlinie. Marks zdecydował się zaprezentować ją na bardziej liberalnym Uniwersytecie w Jenie, który w kwietniu 1841 roku nadał mu doktorat[28]. W 1840 roku rozpoczął współpracę z wojującym ateistą Bruno Bauerem, w marcu 1841 roku zaczęli planować wydawanie pisma Archiv des Atheismus (Archiwum Ateizmu), pomysł ten jednak nigdy nie został zrealizowany.
Kariera akademicka została zniwelowana przez silną opozycję rządu wobec klasycznego liberalizmu i młodoheglistów[29]. W 1842 roku Marks przeprowadził się do Kolonii, gdzie pracował jako dziennikarz, pisząc dla radykalnej gazety "Rheinische Zeitung" (Gazeta Reńska), wyrażając w niej swoje wczesne poglądy na temat socjalizmu i ekonomii. Krytykował zarówno prawicowe rządy europejskie, jak i ruchy liberalne i socjalistyczne, które uważały za nieszkodliwe lub nieskuteczne[30]. Gazeta zwróciła uwagę cenzury rządu pruskiego, która przed drukowaniem materiału sprawdzała wydania pisma. Po tym, gdy w 1843 roku, "Rheinische Zeitung" opublikował artykuł mocno krytyczny wobec monarchii rosyjskiej i cara Mikołaja I, rząd rozpoczął nagonkę na gazetę. Represje spowodowane były demokratyczno-radykalnym charakterem pisma. Doprowadziły do ustąpienia redaktora naczelnego i zamknięcie pisma w marcu 1843 roku[31][32]. 19 czerwca 1843 roku Karol wziął ślub z Jenny w kościele protestanckim w Bad Kreuznach[33].
Po ślubie Marks przeniósł się do Paryża. We Francji miał wraz z Arnoldem Ruge wydawać radykalne pismo emigracyjne, jednak ze względu na rozbieżności ideowe redaktorów, jak i problemy z kolportażem, wyszedł tylko jeden numer zatytułowany Roczniki Niemiecko-Francuskie. Marks opublikował w nim m.in. artykułyPrzyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa i W kwestii żydowskiej, w których ostatecznie porzucił idealizm i po raz pierwszy ujawnił się jako rewolucjonista iinternacjonalista, odwołujący się do Mas i Proletariatu. W 1844 stworzył Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, którymi rozpoczyna swoją krytykę ekonomii politycznej i filozofii heglowskiej. Rozwijał w nich również teorię humanizmu socjalistycznego.
We wrześniu 1844 poznał Fryderyka Engelsa, przyszłego przyjaciela i głównego współpracownika. Obaj uczestniczyli aktywnie w życiu politycznym Paryża i wspólnie opracowywali idee socjalizmu proletariackiego, czyli komunizmu. Pierwszym wspólnym pismem była Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki, analizująca krytycznie poglądy heglistów, ze szczególnym uwzględnieniem Bruno Bauera.
W 1845 roku został na skutek działań rządu pruskiego wydalony z Paryża i wyjechał do Brukseli. W latach 1845-1846 powstawał pierwszy wykład tez materializmu historycznego autorstwa obu teoretyków, zawarty w Ideologii niemieckiej. W latach 1845-1847 Marks pisał do gazet, wydawanych zarówno we Francji, jak i w Niemczech. Jego artykuły można było znaleźć w Vor-warts, Deutsche-Brusseler Zeitung, Das Westphalische Dampfboot i Der Gesellschaftsspiegel. W roku 1847 wydał Nędzę filozofii; dzieło, w którym poddał krytyce poglądy Proudhona.
Marks zaangażował się w tworzenie Związku Komunistów, którego członkiem został wraz z Engelsem wiosną 1847. W listopadzie 1847 obaj brali udział w II Zjeździe tego związku w Londynie. Ich czynny udział w związku przejawiał się również w tym, iż obaj są autorami jego programu. Stanowił go wydany w 1848 roku Manifest partii komunistycznej, który zawierał idee rozwiniętego materializmu, dialektyki, walki klas i przypisywał proletariatowi potencjał rewolucyjny. Był to pierwszy program oparty w całości na zasadach socjalizmu naukowego. Manifest, według A.C Suttona, był plagiatem wydanego wcześniej dzieła Democracy Manifesto, napisanego przez francuskiego fourierystę, Victora Prospera Consideranta i wydanego w 1843 roku (Principe du socialisme: Manifeste de la démocratie au XIXe siècle, publié en 1843). Marks prowadził w tym czasie działalność publicystyczną. W 1848 wyszło jego Przemówienie w sprawie wolnego handlu. Po wybuchu rewolucji lutowej 1848, Marks został wydalony z Belgii. Wrócił do Paryża, a stamtąd po rewolucji marcowej udał się do Kolonii. Został tam redaktorem naczelnym wychodzącej od 1 czerwca 1848 do 19 maja 1849 Nowej Gazety Reńskiej. Marks publikował w niej m.in. artykuły Praca najemna a kapitał i Liberałowie przy władzy.
Został oskarżony o przestępstwa prasowe i nawoływanie do stawiania oporu zbrojnego rządowi, stanął przed sądem, który go uniewinnił 9 lutego 1849. 16 maja 1849 został wydalony z Królestwa Prus. Wyjechał do Paryża, skąd po demonstracji 13 czerwca 1849 udaje się do Londynu, w którym spędził resztę życia. W Anglii, borykając się z dużymi problemami finansowymi, utrzymywał się z działalności publicystycznej oraz z bezzwrotnych pożyczek od Engelsa. W Londynie podjął ostrą polemikę z krytykami swojej teorii i osoby. Od 1851 do 1862 był stałym współpracownikiem New York Tribune, gdzie część jego artykułów jest publikowanych jako redakcyjne. W tym piśmie opublikował m.in. Rewolucja i kontrrewolucja w Niemczech oraz Rewelacje z dziejów dyplomacji XVIII w. Współpracował również z Neue Oder-Zeitung oraz wiedeńskim Presse.
Badał ekonomię polityczną i historię oraz tworzył kolejne dzieła. Podsumował wyniki rewolucji (1848-1851) w Osiemnasty brumaire’a Ludwika Bonaparte wydanym w 1852. Pierwszym efektem studiów ekonomicznych był Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej. Najpełniejszy wyraz praca Marksa na tym polu znalazła w wydanym w 1867 I tomie Kapitału. Opisał w nim prawa rządzące ekonomią państw kapitalistycznych. W 1871 poddał analizie okres Komuny Paryskiej w Wojnie domowej we Francji zaś w Krytyce programu gotajskiego skrytykował Socjaldemokratyczną Partię Niemiec.
W 1864 Marks współtworzył Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, tzw. Pierwszą Międzynarodówkę, którego został sekretarzem, autorem jej pierwszej Odezwy i innych najistotniejszych pism. W 1869 jego przyjaciel i uczeń Wilhelm Liebknechtzałożył socjalno-demokratyczną partię robotniczą, która, połączywszy się z radykalnymi zwolennikami Ferdinanda Lassale’a, stworzyła Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Niemiec. Doprowadzi również do przeniesienia Rady Generalnej Międzynarodówki do Nowego Jorku po kongresie w Hadze w 1872. Marks pracował nad ukończeniem Kapitału, w czym przeszkadzała mu choroba. Dwa pozostałe tomy zostały wydane już po jego śmierci przez Engelsa, na podstawie zgromadzonych zapisków.
2 grudnia 1881 umarła żona Marksa, zaś w 1883 roku on sam. Oboje zostali pochowani na cmentarzu Highgate w Londynie[34]. W chwili śmierci Marks był bezpaństwowcem[35].
Karol Marks uchodzi za założyciela tzw. socjalizmu naukowego, który, wyrósłszy z jego poglądów filozoficznych, tylko w związku z nimi staje się zrozumiały. Marks pozostawał stale pod wpływem filozofii Hegla, zachował też jego sposób dociekania, jegodialektyczną metodę i przekonanie o identyczności „bytu” i „myślenia”. Szczytowym zakończeniem filozoficznego systemu Marksa jest jego materialistyczne pojmowanie dziejów, oparte na historycznym materializmie.
Pod względem ekonomicznym Karol Marks jest uczniem Davida Ricarda, na którego teorii o wartości pracy oparł swój własny system, a zwłaszcza teorię wyzysku. Podobnie jak Ricardo, zapatruje się Marks bardzo pesymistycznie na położenie klasy pracującej i przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju, wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria katastrof).
Marks wraz z Engelsem traktowali kwestię odbudowy niepodległej Polski instrumentalnie[36]. Uważając, że chcąca się wybić na niezależność Polska będzie zarzewiem rewolucji komunistycznej, a i tak "narody słowiańskie nie mają przyszłości"[37][38].
Marks w Przyczynku do krytyki heglowskiej filozofii prawa określił religię mianem opium ludu:
| |
Nędza religijna jest jednocześnie wyrazem rzeczywistej nędzy i protestem przeciw nędzy rzeczywistej. Religia jest westchnieniem uciśnionego stworzenia, sercem nieczułego świata, jest duszą bezdusznych stosunków. Religia jest opium ludu[39].
|
Był też jednym z twórców pojęcia alienacji religijnej[40].
Pomnik Karola Marksa i Fryderyka Engelsa w Berlinie (2005)
Przypisy
>>>
.............
